همه ساله و با نزدیک شدن به فصل سرما، با هیولایی به نام آلودگی هوا مواجه میشویم. این پدیده بیش از بسیاری از بیماریهایی مانند سل، ایدز و حتی کرونا جان انسانها را به خطر میاندازد. آلودگی هوا عبارت است از آلودگی محیط داخلی یا خارجی توسط هر عامل شیمیایی، فیزیکی یا بیولوژیکی که ویژگیهای طبیعی جو را تغییر میدهد.
آلودگی هوا سالانه جان هفت میلیون نفر را در سراسر جهان میگیرد. دادههای WHO نشان میدهد که تقریباً تمام جمعیت جهان (۹۹٪) هوایی تنفس میکنند که بیش از حد مجاز حاوی سطوح بالایی از آلایندهها است و کشورهای با درآمد پایین و متوسط از بالاترین میزان آلودگی رنج میبرند.
عوامل آلاینده هوای شهرها
اثرات ترکیبی آلودگی هوای محیط خارج و و داخل منازل باعث مرگ و میر میلیونها نفر در سال میشود. وسایل احتراق، وسایل نقلیه موتوری، تاسیسات صنعتی و کارخانهها و آتش سوزی در جنگلها منابع رایج آلودگی هوا هستند.
آلودگی هوای خانگی نیز یکی از علل اصلی بیماری و مرگ زودرس در کشورهای در حال توسعه است. قرار گرفتن در معرض دود ناشی از آتش پخت و پز باعث مرگ ۳.۸ میلیون نفر در سال، بیشتر در کشورهای کم درآمد و متوسط میشود. سوختهایی مانند سرگین، چوب و زغالسنگ در اجاقهای ناکارآمد یا اجاقهای باز، انواع آلایندههای مضر برای سلامتی را تولید میکنند. نفت سفید در لامپهای فتیلهای ساده نیز میزان قابل توجهی از ذرات ریز و سایر آلایندهها را تولید میکند.
استنشاق آلایندههای هوای داخل خانه، میتواند منجر به طیف گسترده ای از پیامدهای نامطلوب سلامتی، از بیماریهای تنفسی تا سرطان و مشکلات چشمی در کودکان و برگسالان میشود. اعضای خانوادههایی که به سوختها و وسایل آلاینده متکی هستند نیز در معرض خطر سوختگی، مسمومیت، آسیبهای اسکلتی عضلانی و حوادث نیز هستند.
کیفیت هوا، کیفیت زندگی
تحقیقات ثابت کردهاند که کیفیت هوا بر سلامت انسان تأثیر میگذارد. زندگی در یک محیط بدون آلودگی، به معنای کیفیت بهتر آن است؛ اما آیا واقعاً میدانیم که آلودگی هوا چگونه بر جسم و روان ما تأثیر میگذارد؟ کدام قسمتهای بدن ما توسط هر نوع ذرات آلاینده آسیب میبیند؟
آلودگی هوا چه تاثیری بر سلامت ما دارد؟
در سراسر جهان از هر ۱۰ نفر ۹ نفر هوای ناسالم تنفس میکنند.
کودکان، سالمندان، افراد مبتلا به بیماریهای موجود و جوامع اقلیت و کم درآمد به ویژه در برابر پیامدهای نامطلوب بهداشتی و اثرات اقتصادی، آسیب پذیرتر هستند.
تحقیقات نشان میدهد که قرار گرفتن طولانی مدت در معرض برخی از آلایندهها بیشتر از کشیدن یک پاکت سیگار در روز خطر آمفیزم را افزایش میدهد. مطالعات اخیر نیز نشان میدهد که آلودگی هوا میتواند بر سلامت روان، بهرهوری کارگران و حتی عملکرد بازار سهام نیز تأثیر بگذارد.
سلامت جسمی و روانی ما تحت تأثیر نوع آلودگی که در معرض آن قرار میگیریم متفاوت است. اندامها و عملکردهای بدنی بسیاری وجود دارند که میتوانند آسیب ببینند. پیامدهای ناخوشایند آلودگی هوا عبارتند از:
- بیماریهای تنفسی
- آسیب قلبی عروقی
- خستگی، سردرد و اضطراب
- سوزش چشم، بینی و گلو
- آسیب به اندامهای تناسلی
- تاثیر مخرب بر کبد، طحال و خون
- آسیب به سیستم عصبی
شناخت آلایندههای هوا
برای یافتن راه حل برون رفت از این نوع آلودگی، شناخت بهتر این تهدیدات نامرئی مهم است. چیزی که ما معمولاً به عنوان آلودگی هوا در نظر میگیریم در واقع مخلوطی از ذرات کوچک است. این ذرات شامل موارد زیر هستند:
ذرات معلق (PM10، PM2.5)
ذرات معلق (PM) از گرد و غبار، دوده و قطرات مایعات تشکیل شده است. اکثر این ذرات در مناطق شهری، مستقیماً از سوختهای فسیلی توسط نیروگاهها، خودروها، تجهیزات غیر جادهای و تاسیسات صنعتی تشکیل میشود. منابع دیگر گرد و غبار، انتشار گازوئیل و تشکیل ذرات ثانویه از گازها و بخارات هستند.
ذرات درشت (PM10 یا ذراتی با قطر کمتر از ۱۰ میکرون) باعث ایجاد مشکلات سلامت بینی و دستگاه تنفسی فوقانی میشوند. ذرات ریز (PM2.5 یا ذرات با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون) به عمق ریهها نفوذ میکنند و باعث حملات قلبی، سکته مغزی، آسم و برونشیت و همچنین مرگ زودرس ناشی از بیماریهای قلبی، بیماریهای ریوی و سرطان میشوند. مطالعات نشان میدهد که وجود ذرات PM2.5 در هوا، میتواند رشد مغز را در کودکان مختل کند.
کربن سیاه (BC)
کربن سیاه یکی از اجزای ذرات معلق است. این آلاینده از سوزاندن گازوئیل، چوب، زغال سنگ و دیگر سوختهای فسیلی به دست میآید. بیشتر مقررات آلودگی هوا بر PM2.5 متمرکز است، اما کربن سیاه نیز یک تهدید جدی برای سلامتی محسوب میشود. جمعیتهایی که در یک دوره طولانی در مواجهه با کربن سیاه قرار دارند، در معرض خطر بیشتری برای حملات قلبی و سکته هستند. علاوه بر این، کربن سیاه با فشار خون بالا، آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه، برونشیت و انواع سرطان نیز مرتبط است.
اکسیدهای نیتروژن (NO و NO2)
اکسید نیتروژن (NO) و دی اکسید نیتروژن (NO2) عمدتاً توسط بخش حمل و نقل تولید میشود. NO به سرعت در نور خورشید به NO2 تبدیل میشود. NOx (ترکیبی از NO و NO2) در غلظتهای بالایی در اطراف جادهها تشکیل میشود و میتواند منجر به ایجاد و تشدید آسم و برونشیت شود. همچنین این گاز میتواند منجر به افزایش خطر بیماری قلبی شود.
ازن (O3)
ازن در بالای جو میتواند از ما در برابر اشعه ماوراء بنفش محافظت کند. اما ازن در نزدیکی سطح زمین، یک محرک تنفسی است. ازن در اتمسفر از طریق واکنش ترکیبات آلی فرار(AOC) و اکسیدهای نیتروژن که هر دو در نتیجه احتراق سوختهای فسیلی به وجود میآیند، تشکیل میشود. قرار گرفتن کوتاه مدت در معرض ازن میتواند باعث درد قفسه سینه، سرفه و سوزش گلو شود. استنشاق این گاز در طولانی مدت میتواند منجر به کاهش عملکرد ریه و ایجاد بیماری مزمن انسدادی ریه شود. علاوه بر این، تنفس ازن میتواند بیماریهای ریوی موجود را تشدید کند.
دی اکسید گوگرد (SO2)
SO2 با سوزاندن سوختهای فسیلی حاوی گوگرد به هوا منتشر میشود. زغال سنگ، استخراج و ذوب فلزات، موتورهای کشتی و تجهیزات سنگین دیزل سوختهایی را می سوزانند که حاوی گوگرد هستند. دی اکسید گوگرد باعث تحریک چشم، بدتر شدن آسم، افزایش حساسیت به عفونتهای تنفسی و تاثیر بر سیستم قلبی عروقی میشود. هنگامی که SO2 با آب ترکیب میشود، اسید سولفوریک را تشکیل میدهد. این گاز جزء اصلی باران اسیدی است که یکی از عوامل جنگل زدایی است.
برای کاهش مضرات آلودگی هوا چه باید کرد؟
حتما شما نیز در سطح شهر با تابلوهای شاخص کیفیت هوا (AQI) مواجه شدهاید. همچنین اپلیکیشنهایی نیز تحت این عنوان برای گوشیهای هوشمند وجود دارد. بهتر است تا از این امکانات بهره بگیرید. هنگامی که AQI در شهر شما ناسالم اعلام میشود، سعی کنید از فعالیتهای خارج از منزل، به ویژه در نزدیکی مناطق پر ترافیک اجتناب کنید.
در این موارد، در صورت امکان در خانه بمانید و هنگام استفاده از تهویه مطبوع و پنکهها، پنجرهها را ببندید تا از گرمای بیش از حد جلوگیری کنید. وقتی به اجبار بیرون میروید، ماسک بزنید. ماسکهای پارچهای و ماسکهای جراحی ممکن است به فیلتر کردن ذرات بزرگتر کمک کنند، اما فقط ماسکهای خاصی مانند N95 ذرات ریز را فیلتر میکنند.
این غذاها را بخورید تا در برابر اثرات آلودگی هوا مقاومت کنید
در حالی که استفاده از علائم و اقدامات لازم برای جلوگیری از هوای مضر همیشه کمک میکند، باید در این زمان مراقب رژیم غذایی خود نیز باشیم. داشتن ایمنی و مواد مغذی کافی برای تقویت بدن، برای مقابله با این آلایندهها ضروری است. مهمتر از همه، داشتن آنتی اکسیدان کافی در بدن است. در اینجا نکاتی در مورد رژیم غذایی در زمان آلودگی هوا آورده شده است:
- ویتامین C: قویترین آنتی اکسیدان برای بدن ما، ویتامین C است که در مرکبات موجود است. ویتامین C محلول در آب است و رادیکالهای آزاد را از بین می برد. مهمتر از همه، به بازسازی ویتامین E نیز کمک میکند. سبزیجاتی مانند برگ گشنیز، جعفری، کلم و سبزی شلغم نیز حاوی ویتامین ث هستند.
- ویتامین E: این ویتامین محلول در چربی اولین خط دفاعی را در برابر آسیب به بافتهای انسان فراهم میکند. بدن ما ویتامین E را از روغنهای پخت و پز گیاهی مانند روغن آفتابگردان، گلرنگ و روغن سبوس برنج مصرف میکند. سایر منابع غنی، بادام، تخمه آفتابگردان و آجیل هستند. اگر گیاهخوار نیستید، از ماهی سالمون برای تامین ویتامین E بدن خود استفاده کنید.
- بتا کاروتن: این ماده نقش مهمی در کنترل التهاب بدن دارد. بتا کاروتن در بدن ما به ویتامین A تبدیل میشود. برای دریافت آن، مواد غذایی مانند سبزیجات برگ دار، تاج خروس، گشنیز، شنبلیله، کاهو و اسفناج بخورید. سایر منابع عالی بتاکاروتن برگ تربچه و هویج هستند.
- چربیهای امگا ۳: وجود این چربیها، به محافظت از بدن در برابر اثرات مضر آلودگی هوا کمک میکند. منبع غنی از چربی های امگا ۳، انواع ماهی است. با این حال، گیاهخواران، میتوانند آجیل، دانههایی مانند گردو، دانههای چیا و دانههای کتان را امتحان کنند.
به غیر از این ویتامینها و چربیها، برخی گیاهان و ادویهها نیز دارای خواص آنتی اکسیدانی هستند. مثلا زردچوبه یک آنتی اکسیدان معروف است. ضمن آنکه مصرف آن به بهبود سرفه کمک میکند.
چگونه آنزیمهای سم زدایی را با رژیم غذایی دریافت کنیم؟
بروکلی میتواند به طور چشمگیری آنزیمهای سم زدایی را در کبد تقویت کرده و به کاهش سطح التهاب در بدن ما کمک کند. این موضوع توضیح میدهد که چرا مصرف بیش از دو فنجان کلم بروکلی، کلم، گل کلم، کلم پیچ، یا سایر سبزیجات چلیپایی در روز با ۲۰ درصد کاهش خطر مرگ همراه است.
ترکیب سولفورافان، یک القا کننده قدرتمند آنزیمهای سم زدایی است. بنابراین بیشتر تحقیقات بر روی تواناییهای این کلم، در مبارزه با سرطان متمرکز است.
اما در مطالعات اخیر، دانشمندان به توانایی آن در مبارزه با تاثیر التهابی آلایندهها توجه کردهاند. در یک مطالعه، دو گروه از مردم، در مورد پاسخ آنها به آلایندهها مورد آزمایش قرار گرفتند. به یک گروه، عصاره کلم بروکلی، معادل یک تا دو فنجان در روز، داده شد. گروهی که عصاره جوانه کلم بروکلی را دریافت کردند، التهاب راههای تنفسی خود از آلایندهها را تجربه نکردند. در واقع، التهاب آنها کاهش یافت و پایین ماند.
مصرف آرگولا، کلم بروکلی، کلم بروکسل، گل کلم، کلم پیچ، تربچه و شلغم اثرات مشابهی در بدن دارد.
آیا نوشیدن شیر، میتواند اثری بر کاهش اثرات آلودگی هوا داشته باشد؟
به طور کلی باید گفت، مصرف مایعات فراوان، بر دفع سموم از بدن تاثیر زیادی دارد. شیر نیز از این قاعده مستثنی نیست. ضمن آن که مصرف شیر و لبنیات باعث نرم شدن مخاط فوقانی تنفسی، مری و معده میشود. همچنین نوشیدن شیر در صبح و عصر، میتواند از سمیت سرب در بدن جلوگیری کند. به این دلیل که پروتئین موجود در شیر میتواند سرب را به ترکیب محلول تبدیل کند. این کار از جذب سرب در بدن جلوگیری خواهد کرد.
اما آلایندههای هوا تنها شامل سرب نیستند. بنابراین، طرح این موضوع که مصرف شیر به طور خاص بتواند تاثیری در کاهش مضرات آلودگی هوا داشته باشد، نیازمند تحقیقات بیشتری است و شواهد کافی برای آن وجود ندارد.
اقدامات تکمیلی برای کم کردن عوارض آلودگی هوا
این اقدامات نیز در زمان واروونگی هوا که آلودگی بیشتر است، مفید خواهند بود:
در زمان ترافیک و آلودگی در فضای باز ورزش نکنید.
ورزش یکی از بهترین کارهایی است که میتوانید برای محافظت از بدن خود در برابر اثرات مضر آلودگی انجام دهید. سیستم قلبی عروقی به طور جدی تحت تأثیر آلودگی هوا قرار میگیرد، بنابراین قوی و سالم نگه داشتن ریهها و قلب از طریق ورزش بسیار مهم است. با این حال، توصیه میشود در ساعات شلوغی و زمانهای ترافیک ، تمرینات شدید در فضای باز انجام ندهید. این به این دلیل است که سطح ترکیبات و ذرات معلق در هوا به طور قابل توجهی بالاتر است و شما را در معرض خطر بیشتری برای استنشاق مقادیر زیاد به طور همزمان قرار میدهد. بهترین زمان برای انجام تمرینات هوازی در فضای باز، مانند دویدن، قبل از ترافیک صبحگاهی است.
بعد از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا حمام کنید.
یکی از سیستمهای بدن که کمتر مورد توجه قرار میگیرد، پوست است. پوست بزرگترین عضو بدن انسان و در برابر آلودگی هوا حساس است. یکی از راههای کاهش اثرات این است که پوست را بعد از گذراندن وقت در خارج از منزل یا هر زمانی که در مناطقی با آلودگی بالا سپری می کنید، بشویید. حتی یک پاک کردن سریع با یک حوله مرطوب یا دستمال مرطوب کودک نیز میتواند تفاوت زیادی ایجاد کند. هیدراته نگه داشتن پوست آن را کمتر در معرض جذب آلودگی قرار میدهد. این کار با استفاده از کرمهای مرطوبکننده روزانه و با نوشیدن آب فراوان انجام میشود.
در سفر به مناطق خاص تجدید نظر کنید.
هنگام تصمیم برای سفر، در مورد مناطقی که به دنبال بازدید هستید تحقیق کنید. شهرهایی در جهان وجود دارند که میزان آلودگی هوا به طور بدنام و خطرناکی بالاست. مکان هایی مانند دهلی، پکن و بمبئی دارای برخی از آلودهترین و سمی ترین شرایط هوا هستند. هر ۳ شهر زیبا هستند و چیزهای زیادی برای ارائه به بازدیدکنندگان دارند، اما ممکن است در این مورد ارزش ریسک را نداشته باشد. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، سالانه در حدود هفت میلیون نفر، در اثر آلودگی هوا میمیرند. بیشتر این مرگ و میرها در مناطق بسیار صنعتی و پرجمعیت اتفاق می افتد. بنابراین، هنگام رزرو تعطیلات بعدی، در نظر بگیرید که چقدر می خواهید خود را در معرض آلودگی قرار دهید. اگر فردی هستید که قبلاً از هر نوع مشکل مزمن تنفسی یا ریوی رنج می برد، این نکته بسیار مهمتر است.
در مورد نحوه حمل و نقل فکر کنید.
هر زمان که میتوانید به جایگزینهای سالم تری برای رانندگی فکر کنید. همچنین هنگام استفاده از خودروی شخصی، ماشین خود را درجا روشن نگذارید. طبق تحقیقات، با این کار سه میلیارد گالن سوخت هدر میشود و سالانه ۳۰ میلیون تن دی اکسید کربن در ایالات متحده تولید خواهد شد.
در صورت امکان، اجاقهای القایی یا برقی را به جای اجاقهای گازی انتخاب کنید.
اجاقهای القایی نه تنها از آلودگی محیط داخلی خانه جلوگیری میکنند، بلکه کمترین انرژی را نیز مصرف میکنند.
از دستگاههای تصفیه هوا در منزل استفاده کنید.
اگرچه آنها همه آلایندهها را از بین نمی برند، اما میتوانند کیفیت هوای داخل خانه را بهبود بخشند. تصفیه کنندهای انتخاب کنید که دارای نرخ تحویل هوای تمیز (CADR) با اندازه اتاق شما باشد. تعویض منظم فیلترهای تهویه مطبوع و تصفیه کننده هوا باعث بهبود کیفیت هوا و کاهش مصرف انرژی میشود.
انرژی پاک و تجدیدپذیر را با دیگر انرژیها جایگزین کنید .
اتخاذ گامهایی برای کاهش مصرف سوختهای فسیلی، در مبارزه با تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا بسیار موثر است و در نهایت ما را به سمت آیندهای پایدار با سیارهای سالمتر و افراد سالمتر رهنمون میکند.
