نکته قابل توجه در بحث آلودگی هوا، اخبار مرتبط با این معضل زیست‌محیطی است. به عنوان مثال، این خبر که آلودگی هوا احتمال تولد نوزادان مبتلا به سندرم داون را افزایش می‌دهد و اخیرا در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود، چقدر واقعیت دارد؟
این روزها بحث آلودگی هوا و وجود ذرات معلق همچنان مطرح است، اما نکته قابل توجه اخبار مرتبط با این معضل زیست‌محیطی است. به عنوان مثال، این خبر که آلودگی هوا احتمال تولد نوزادان مبتلا به سندرم داون را افزایش می‌دهد و اخیرا در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود، چقدر واقعیت دارد؟
این که می‌گویند سندرم داون یک بیماری فامیلی است، چطور؟ باید بدانید سندرم داون که خیلی‌ها آن را به نام منگولیسم می‌شناسند، یک بیماری ژنتیک است که به دلیل اختلال در کروموزوم۲۱ به وجود می‌آید و کودکان مبتلا به جای دو کروموزوم سه کروموزوم۲۱ دارند.
مهم‌ترین دلیل ابتلا به سندرم داون، سن بالای مادر در زمان بارداری است و در خانم‌هایی که پس از ۳۰ سالگی باردار می‌شوند، امکان ابتلا به سندروم داون در جنین بیشتر است چون در سلول‌های جنسی تغییراتی به وجود می‌آید که عامل اختلال در کروموزوم۲۱ و ابتلا به سندرم داون است.
در موردی ممکن است پدر یا مادر مشکلات ژنتیک داشته باشند که در نسل بعدی سقط مکرر یا ابتلا به سندرم داون دیده می‌شود.
متوسط میزان بروز این سندرم بین یک در ۶۰۰ تا یک در ۱۰۰ مورد از تولد نوزادان زنده گزارش شده که این میزان در مادران جوان کم‌تر است و با افزایش سن مادر افزایش می‌یابد. با وجود این، حدود دوسوم مبتلایان سندرم داون از مادران زیر ۳۵ سال متولد می‌شوند.
بد نیست بدانید، علائم سندرم داون در هر کودکی متفاوت است و در حالی که تعدادی از کودکان مبتلا نیازمند رسیدگی پزشکی مداوم هستند،عده دیگر می‌توانند زندگی سالم و تقریبا مستقلی داشته باشند.
ازطرفی احتمال ابتلا به سندرم داون در همه افراد و نژادها و همه طبقات اقتصادی هست. یک زن ۳۵ ساله (که نسبتا سن بالایی برای باروری دارد) احتمال زیادی هست که صاحب فرزندی مبتلا به سندروم داون شود؛ یعنی از بین ۳۵۰ مورد زایمان در زنان ۳۵ ساله، یک مورد فرزند مبتلا به سندرم داون به دنیا می‌آید و این احتمال در ۴۰ سالگی به یک مورد از هر ۱۰۰ مورد می‌رسد. در ۴۵ سالگی نیز این احتمال به یک مورد از هر ۳۰ مورد افزایش می‌یاید.
جالب است بدانید، به گفته متخصصان، مواجهه با آلاینده‌های موجود در هواهمچون سرب و آرسنیک و دیگر فلزات سنگین و نیز در معرض اشعه و پارازیت قرار گرفتن تا ۳۰برابر خطر تولد نوزاد معلول و عقب مانده ذهنی را افزایش می‌دهد و این زنگ خطری است برای شهروندان پایتخت که هر روزه در معرض این آلودگی‌های محیطی قرار دارند.
آلودگی هوا چیست؟
آلودگی هوا به انتشار آلاینده‌ها در هوا اشاره دارد؛ آلاینده‌هایی که برای سلامت انسان و کل کره زمین مضر هستند. آلاینده ماده یا انرژی وارد شده در محیط زیست است که اثر نامطلوبی در محیط بر جای می‌گذارد. آلاینده‌ها می‌توانند به طور طبیعی تشکیل شوند یا محصول جانبی ناشی از تجزیه زیستی باشند. وقتی آلاینده‌ها به غلظت مشخصی برسند منجر به آلودگی محیط زیست شده و گاه سلامتی افراد را به خطر می‌اندازند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی آلودگی هوا هر ساله عامل مرگ حدود هفت میلیون نفر در سراسر جهان است.
در حال حاضر از هر ۱۰ انسان، ۹ نفر هوایی را تنفس می‌کنند که بیش از حد مجاز سازمان بهداشت جهانی برای آلاینده‌ها بوده و اشخاصی که با درآمد پایین یا متوسط زندگی می‌کنند، بیشترین آسیب را متحمل خواهند شد.
سندرم داون چیست؟
پیش از آنکه به بررسی رابطه آلودگی هوا و سندرم داون بپردازیم، بهتر است در مورد سندرم داون اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهیم تا با این اختلال بیشتر آشنا شوید. سندرم داون یک اختلال ژنتیکی است و زمانی به‌وجود می‌آید که تقسیم سلولی به طور معمول و طبیعی انجام نشود. در این صورت کودک با یک نسخه اضافی از کروموزوم ۲۱ خود متولد می‌شود. فرد مبتلا به سندرم داون در رشد ذهنی و جسمی خود با تاخیر و ناتوانی روبرو است.
بسیاری از معلولیت‌ها مادام‌العمر بوده و می‌توانند طول عمر را کاهش دهند. اما افراد مبتلا به سندرم داون می‌توانند زندگی سالم و رضایت‌بخشی داشته باشند. خوشبختانه پیشرفت‌های اخیر علم پزشکی فرصت‌های زیادی را برای کمک به غلبه بر چالش‌های این بیماری فراهم می‌کند.
چه چیزی باعث سندرم داون می شود؟
در روند تولید مثل هر دوی والدین ژن‌های خود را به فرزندان خود منتقل می‌کنند. این ژن‌ها توسط کروموزوم‌ها حمل می‌شوند. زمانی‌که سلول‌های جنین رشد می‌کنند قرار است هر سلول ۲۳ جفت کروموزوم دریافت کند که در مجموع می‌شود، ۴۶ کروموزوم. نیمی از کروموزوم‌ها از مادر و نیم دیگر از پدر گرفته می‌شوند. در کودکان مبتلا به سندرم داون، یکی از کروموزوم ها به درستی جدا نمی‌شود. جنین در نهایت به جای دو نسخه، سه نسخه یا یک نسخه جزئی اضافی از کروموزوم ۲۱ خواهد داشت. این کروموزوم اضافی در رشد مغز و ویژگی‌های فیزیکی مشکلاتی را ایجاد می‌کند.
در کشور ما اگر هیچ نوع اقدام پیشگیرانه اعم از غربالگری صورت نگیرد، سالیانه ۳ هزار کودک مبتلا به سندرم داون متولد خواهد شد. سندرم داون یکی از شایع‌ترین اختلالات ژنتیکی در جهان به شمار می‌آید.
رابطه آلودگی هوا و سندرم داون
مطالعات نشان داده است که قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های موجود در هوا مانند سرب، آرسنیک، فلزات سنگین و همچنین قرار گرفتن در معرض پارازیت و اشعه می‌تواند خطر متولد شدن نوازدان عقب مانده ذهنی و معلول را تا ۳۰ برابر افزایش دهد. البته دقت کنید همان‌طور که شرح دادیم Down syndrome یک اختلال ژنتیکی است. بنابراین آلودگی هوا به طور مستقیم نمی‌تواند در بروز این اختلال و دیگر نقص‌های مادرزادی نقش داشته باشد. به زبان ساده‌تر آلودگی هوا یکی از فاکتورهای ﺑﺮوز بیماری‌های ﻣﺎدرزادی در ﻧﻮزادان است اما علت اصلی نمی‌تواند باشد. اختلالات ژنتیکی نمی‌تواند به طور مستقیم به دلیل استنشاق هوای آلوده توسط زن باردار حاصل شود.
نتایج یک تحقیق در مورد نقص های ژنتیکی و آلودگی هوا
در سال ۱۹۹۰ تعداد غیرمعمول تولدهای سندرم داون در یکی از شهرهای کوچک ایالات متحده آمریکا محققان را بر آن داشت تا تحقیقاتی را در این زمینه انجام دهند. نتیجه اولین آزمایش قانونی یک نظریه پزشکی نوظهور را ارائه داد که در آن به این نکته اشاره شده بود که مواد شیمیایی سمی می‌توانند باعث نقص‌های مادرزادی شوند. در نتایج این تحقیق مشخص شد که یک کارخانه که در نزدیکی این شهر قرار داشته است چند سال قبل دچار انفجار شده و در این حالت مواد سمی زیادی در هوا پخش شده‌اند. آب آشامیدنی منطقه نیز آلوده شده بود و مشخص شد که آلاینده‌های محیطی می‌توانند به طور غیر مستقیم در اختلالات ژنتیکی تاثیر بگذارند.
چه عوامل دیگری ریسک سندرم داون را افزایش می دهند؟
رابطه آلودگی هوا و سندرم داون را برایتان شرح دادیم. بر اساس آمارهای منتشر شده احتمال تولد نوزاد با سندرم داون در مادرانی که بیش از ۳۵ سال سن دارند، بیش از سایرین است. در واقع هرچه سن مادر بالاتر برود، ریسک ابتلا به سندرم داون در فرزند وی بیشتر می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که سن پدر نیز بدون تاثیر نیست. یک مطالعه در سال ۲۰۰۳ نشان داد پدرانی که سنشان بالای ۴۰ سال است دو برابر بیشتر از سایرین احتمال دارد که فرزند مبتلا به سندرم داون داشته باشند. سایر والدینی که احتمال بیشتری برای داشتن فرزندی با سندرم داون دارند عبارتند از:
- افرادی که سابقه خانوادگی سندرم داون دارند.
- اشخاصی که حامل انتقال ژنتیکی هستند.
دقت داشته باشید که هیچ یک از موارد نامبرده شده به این معنی نیستند که اگر در مورد شما صدق می‌کنند قطعا یک نوزاد مبتلا به سندرم داون خواهید داشت. با این حال با داشتن شرایط بالا قطعا ریسک مبتلا شدن فرزند شما به سندرم داون افزایش خواهد یافت.
آزمایش غربالگری و تشخیص نقص‌های مادرزادی
به منظور جلوگیری از سندرم داون در نوزادان بهتر است آزمایش غربالگری در ۳ ماهه اول بارداری انجام شود. آزمایش‌های غربالگری بین هفته ۱۱ تا ۱۳ بارداری باید صورت گیرد. در این صورت مادر خیلی زود نسبت به مشکلات احتمالی آگاهی پیدا کرده و می‌تواند اقدامات پیشگیرانه انجام دهد. دقت کنید که آزمایش‌های غربالگری تنها ریسک ابتلای جنین به یک اختلال کروموزومی یا ژنتیکی را مشخص کرده و به هیچ عنوان نشان نمی‌دهد که نوزاد به طور قطع با آن مشکل متولد خواهد شد. بعد از این آزمایش‌ها اگر فردی در گروه پرخطر قرار گیرد، در اسرع وقت باید نمونه‌برداری از پرزهای جفتی، CVS، یا آمنیوسنتز انجام دهد تا نتیجه قطعی بررسی شود.
اگر یک مادر در ۳ ماهه اول بارداری غربالگری انجام نداده باشد، پزشک غربالگری را در ۳ ماهه دوم به وی توصیه خواهد کرد. چنانچه در این آزمایش‌ها مشخص شود که نوزاد احتمالا با سندرم داون متولد خواهد شد، این امکان وجود دارد که سقط جنین تا قبل از هفته بیستم بارداری انجام گیرد. اگر کودک با سندرم داون متولد شود راهکاری برای درمان وجود ندارد.
کلام آخر
همان‌طور که در مورد رابطه آلودگی هوا و سندرم داون توضیح دادیم، می‌توان نتیجه گرفت که آلودگی هوا ممکن است به طور غیر مستقیم در بروز اختلالات ژنتیکی نقش داشته و احتمال بروز این مشکلات را افزایش دهد. آلاینده‌های موجود در هوا مانند سرب و آرسنیک و همچنین قرار گرفتن در برابر پارازیت و اشعه عواملی هستند که ممکن است ریسک سندرم داون را بالا ببرند. یک اقدام پیشگیرانه موثر برای جلوگیری از تولد نوزاد با سندرم داون و دیگر اختلالات ژنتیکی این است که مادر حتما در ۳ ماهه اول بارداری غربالگری انجام دهد.
