کمخونی وضعیتی است که در آن شما فاقد گلبول‌های قرمز سالم کافی برای حمل اکسیژن کافی به بافت‌های بدن خود هستید. ابتلا به کمخونی که به آن هموگلوبین پایین نیز گفته می‌شود، می‌تواند باعث احساس خستگی و ضعف شود.
انواع مختلفی از این عارضه وجود دارد که هر کدام علت خاص خود را دارند. کم خونی می‌تواند موقت یا طولانی مدت باشد و از خفیف تا شدید متغیر باشد. در بیشتر موارد، این کمبود بیش از یک علت دارد. اگر مشکوک به این بیماری هستید به پزشک مراجعه کنید. این می‌تواند یک علامت هشدار دهنده از یک بیماری جدی‌تر باشد.
درمان‌های کمخونی، که به علت آن بستگی دارد، از مصرف مکمل ها تا انجام اقدامات پزشکی را شامل می‌شود. ممکن است بتوانید با یک رژیم غذایی سالم و متنوع از برخی از انواع این بیماری پیشگیری کنید.
علائم کمخونی
علائم و نشانه‌های کمخونی بسته به علت و شدت آن متفاوت است. بسته به دلایل، ممکن است هیچ علامتی نداشته باشید.
علائم و نشانه‌ها، در صورت بروز، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خستگی
- ضعف
- پوست رنگ پریده یا مایل به زرد
- ضربان قلب نامنظم
- تنگی نفس
- سرگیجه یا سبکی سر
- درد قفسه سینه
- دست و پاهای سرد
- سردرد
در ابتدا، کمخونی می‌تواند آنقدر خفیف باشد که متوجه آن نشوید. اما علائم با وخامت بیشتر این عارضه، شدیدتر خواهند شد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر احساس خستگی می‌کنید و دلیل آن را نمی‌دانید، با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید. خستگی علاوه بر کمخونی دلایل زیادی دارد، بنابراین تصور نکنید که اگر خسته هستید حتما کم خون هستید. برخی افراد هنگام اهدای خون متوجه می‌شوند که هموگلوبین آنها پایین است که نشان دهنده کمخونی است. اگر به شما گفته شد که به دلیل هموگلوبین پایین نمی‌توانید اهدا کنید، با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید.
علل ابتلا
کمخونی می‌تواند به دلیل شرایطی باشد که در بدو تولد وجود دارد، یا به دلیل شرایطی که بعدها در شما ایجاد شده است. به این شرایط مادرزادی و اکتسابی می‌گویند. کم خونی زمانی رخ می‌دهد که خون، گلبول‌های قرمز کافی نداشته باشد.
این عارضه در موارد زیر می‌تواند اتفاق بیفتد:
- بدن شما گلبول‌های قرمز کافی نمی‌سازد.
- خونریزی باعث می‌شود که گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر از جایگزینی آنها از بین برود.
- بدن شما گلبول‌های قرمز را از بین می‌برد.
- کاری که گلبول‌های قرمز انجام می‌دهند.
بدن شما سه نوع گلبول می‌سازد: گلبول‌های سفید برای مبارزه با عفونت، پلاکت‌ها برای کمک به لخته شدن خون و گلبول‌های قرمز خون برای حمل اکسیژن از ریه‌ها به بقیه اعضای بدن و دی اکسید کربن از اعضای بدن به ریه‌ها.
گلبول‌های قرمز حاوی هموگلوبین هستند. هموگلوبین پروتئینی غنی از آهن است که به خون رنگ قرمز می‌دهد. این پروتئین گلبول‌های قرمز خون را قادر می‌سازد تا اکسیژن را از ریه‌ها به تمام قسمت‌های بدن منتقل کنند و دی اکسید کربن را از سایر قسمت‌های بدن به ریه‌ها برسانند تا بازدم صورت بگیرد.
اکثر سلول‌های خونی، از جمله گلبول‌های قرمز خون، به طور منظم در مغز استخوان شما تولید می‌شوند. مغز استخوان ماده‌ای اسفنجی است که در حفره‌های بسیاری از استخوان های بزرگ شما یافت می‌شود. برای تولید هموگلوبین و گلبول‌های قرمز، بدن شما به آهن، ویتامین B-12، فولات و سایر مواد مغذی از غذاهایی که می‌خورید نیاز دارد.
علل کمخونی بر اساس نوع آن
انواع مختلف این عارضه، دلایل مختلفی دارند. آنها عبارتند از:
نارسایی کمبود آهن:
این شایع‌ترین نوع کم خونی به دلیل کمبود آهن در بدن شما ایجاد می‌شود. مغز استخوان برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. بدون آهن کافی، بدن شما نمی‌تواند هموگلوبین کافی برای گلبول‌های قرمز تولید کند.
بدون مکمل آهن، این نوع کمخونی در بسیاری از زنان باردار رخ می‌دهد. همچنین به دلیل از دست دادن خون، مانند خونریزی شدید قاعدگی ایجاد می‌شود. زخم در معده یا روده کوچک، سرطان روده بزرگ و استفاده منظم از برخی مسکن‌ها که بدون نسخه در دسترس هستند، به ویژه آسپرین، که می‌تواند باعث التهاب پوشش معده و در نتیجه از دست دادن خون شود. تعیین منبع کمبود آهن برای جلوگیری از عود کمخونی مهم است.
کمخونی ناشی از کمبود ویتامین:
علاوه بر آهن، بدن به فولات و ویتامین B12 برای تولید گلبول‌های قرمز سالم کافی، نیاز دارد. رژیم غذایی فاقد این دو ویتامین و سایر مواد مغذی کلیدی می‌تواند باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز خون شود. برخی از افرادی که به اندازه کافی B12 مصرف می‌کنند قادر به جذب این ویتامین نیستند. این می‌تواند منجر به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین شود که به عنوان کم خونی خطرناک نیز شناخته می‌شود.
کمخونی التهاب:
برخی بیماری‌ها، مانند سرطان، HIV/AIDS، آرتریت روماتوئید، بیماری کلیوی، بیماری کرون و سایر بیماری‌های التهابی حاد یا مزمن، می‌توانند در تولید گلبول‌های قرمز خون اختلال ایجاد کنند.
کمخونی آپلاستیک:
این نوع عارضه نادر و تهدید کننده زندگی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما گلبول‌های قرمز کافی تولید نمی‌کند. علل کم خونی آپلاستیک عبارت از عفونت‌ها، برخی داروها، بیماری های خود ایمنی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی است.
کم‌خونی‌های مرتبط با بیماری مغز استخوان:
انواع بیماری‌ها، مانند لوسمی و میلوفیبروز، می‌توانند با تأثیر بر تولید خون در مغز استخوان، باعث کم خونی شوند. اثرات این نوع سرطان و اختلالات مشابه سرطان از خفیف تا تهدید کننده زندگی متفاوت است.
کم‌خونی‌های همولیتیک:
این گروه از کم خونی‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر از مغز استخوان جایگزین آنها شود. برخی بیماری‌های خونی تخریب گلبول‌های قرمز را افزایش می‌دهند. شما می توانید یک کم خونی همولیتیک را به ارث ببرید، یا می‌توانید بعداً در زندگی به آن مبتلا شوید.
کمخونی داسی شکل:
این وضعیت ارثی و گاهی جدی، یک کم خونی همولیتیک است. این بیماری به دلیل شکل معیوب هموگلوبین ایجاد می‌شود که گلبول‌های قرمز خون را مجبور می‌کند شکل غیر طبیعی هلالی (داس) به خود بگیرند. این سلول‌های خونی نامنظم زودتر از موعد می‌میرند و در نتیجه کمبود مزمن گلبول‌های قرمز خون ایجاد می‌شود.
عوامل خطر
این عوامل شما را در معرض افزایش خطر این بیماری قرار می‌دهند:
- رژیم غذایی فاقد برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی: رژیم غذایی کم آهن، ویتامین B12، فولات و مس خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
- اختلالات روده: داشتن یک اختلال روده‌ای که بر جذب مواد مغذی در روده کوچک شما تأثیر می‌گذارد، مانند بیماری کرون و بیماری سلیاک، شما را در معرض خطر کم خونی قرار می‌دهد.
- قاعدگی: به طور کلی، زنانی که یائسه نشده‌اند، نسبت به مردان و زنان یائسه، بیشتر در معرض خطر کمخونی ناشی از فقر آهن هستند. قاعدگی باعث از بین رفتن گلبول‌های قرمز می‌شود.
- بارداری: بارداری و عدم مصرف مولتی ویتامین با اسید فولیک و آهن، خطر کم خونی را افزایش می‌دهد.
- شرایط مزمن: اگر سرطان، نارسایی کلیه یا بیماری مزمن دیگری دارید، ممکن است در معرض خطر کمخونی بیماری مزمن باشید. این شرایط می‌تواند منجر به کمبود گلبول‌های قرمز خون شود.
- از دست دادن آهسته و مزمن خون از یک زخم یا منبع دیگر در بدن می‌تواند ذخایر آهن بدن را تخلیه کند و منجر به کمخونی فقر آهن شود.
- سابقه خانوادگی: اگر خانواده شما سابقه کم خونی ارثی مانند کم خونی داسی شکل داشته باشد، ممکن است در خطر ابتلا به این بیماری نیز باشید.
- عوامل دیگر: سابقه برخی عفونت‌ها، بیماری‌های خونی و اختلالات خودایمنی خطر کمخونی را افزایش می‌دهد.
- الکلیسم، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی و استفاده از برخی داروها می‌تواند بر تولید گلبول‌های قرمز تأثیر بگذارد و منجر به این عارضه شود.
- سن: افراد بالای ۶۵ سال در معرض خطر کم خونی هستند.
عوارض بلند مدت
در صورت عدم درمان، کمخونی می‌تواند باعث مشکلات سلامتی بسیاری شود، مانند:
- خستگی مفرط: کمخونی شدید می‌تواند آنقدر شما را خسته کند که نتوانید کارهای روزمره را انجام دهید.
- عوارض بارداری: زنان باردار مبتلا به این بیماری ناشی از کمبود فولات بیشتر در معرض عوارضی مانند زایمان زودرس هستند.
- مشکلات قلبی: کمخونی می‌تواند منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم (آریتمی) شود. هنگامی که شما کم خون هستید، قلب شما خون بیشتری پمپاژ می‌کند تا کمبود اکسیژن در خون را جبران کند. این می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
- مرگ: برخی از کم خونی‌های ارثی، مانند نوع سلول داسی شکل، می‌تواند منجر به عوارض تهدید کننده زندگی شود. از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت منجر به این عارضه حاد و شدید می‌شود و می‌تواند کشنده باشد. در میان افراد مسن، این بیماری با افزایش خطر مرگ مرتبط است.
پیشگیری از بروز کمخونی
بسیاری از انواع کمخونی قابل پیشگیری نیستند. اما می‌توانید با رژیم غذایی حاوی انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی، از کم‌خونی‌های ناشی از فقر آهن و کم‌خونی‌های ناشی از کمبود ویتامین جلوگیری کنید:
آهن. غذاهای غنی از آهن عبارت از گوشت گاو و سایر گوشت‌ها، لوبیا، عدس، غلات غنی شده با آهن، سبزیجات با برگ سبز تیره و میوه‌های خشک هستند. در صورت کمبود زیاد آهن در بدن، می‌توان از مکمل‌ها نیز استفاده کرد.
فولات: این ماده مغذی و اسید فولیک مصنوعی آن را می‌توان در میوه‌ها و آب میوه‌ها، سبزیجات با برگ سبز تیره، نخود سبز، لوبیا قرمز، بادام زمینی و محصولات غلات غنی شده مانند نان، غلات، پاستا و برنج یافت. مکمل‌های دوران بارداری نیز حاوی این ریزمغذی با اهمیت هستند.
ویتامین B12: غذاهای غنی از ویتامین B-12 شامل گوشت، محصولات لبنی و غلات غنی شده و محصولات سویا هستند.
ویتامین C: غذاهای غنی از ویتامین C شامل مرکبات و آب میوه‌ها، فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، خربزه و توت فرنگی است. اینها همچنین به افزایش جذب آهن کمک می‌کنند.
اگر نگران دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی از غذا هستید، از پزشک خود بپرسید که آیا مولتی ویتامین ممکن است کمک کند یا اینکه باید راه حل دیگری را در پیش بگیرید.
روش‌های تشخیص
برای تشخیص کمخونی، پزشک احتمالاً از شما در مورد سابقه پزشکی و خانوادگی شما سؤال می‌کند، یک معاینه فیزیکی انجام و آزمایش‌های زیر را انجام می‌دهد:
شمارش کامل خون یا CBC : برای شمارش تعداد گلبول‌های خون در نمونه خون شما استفاده می‌شود. برای کمخونی، پزشک شما احتمالاً به سطح گلبول‌های قرمز(هماتوکریت) و هموگلوبین در خون شما علاقه مند خواهد شد.
مقادیر هماتوکریت بالغ سالم به طور کلی بین ۳۸.۳٪ و ۴۸.۶٪ برای مردان و ۳۵.۵٪ و ۴۴.۹٪ برای زنان است. مقادیر هموگلوبین بالغ سالم عموماً ۱۳.۲ تا ۱۶.۶ گرم در دسی لیتر برای مردان و ۱۱.۶ تا ۱۵ گرم در دسی لیتر برای زنان است.
اعداد ممکن است برای افرادی که فعالیت بدنی شدیدی دارند، باردار هستند یا در سنین بالاتر قرار دارند، کمتر باشد. سیگار کشیدن و قرار گرفتن در ارتفاع بالا ممکن است این اعداد را افزایش دهد.
آزمایشی برای تعیین اندازه و شکل گلبول‌های قرمز: برخی از گلبول‌های قرمز خون شما نیز ممکن است از نظر اندازه، شکل و رنگ غیرمعمول بررسی شوند.
روش‌های درمان
درمان کمخونی به علت آن بستگی دارد.
نارسایی کمبود آهن:
درمان این نوع کمخونی معمولاً شامل مصرف مکمل‌های آهن و تغییر رژیم غذایی است. برای برخی افراد، این ممکن است شامل دریافت آهن از طریق ورید باشد. اگر علت کمبود آهن از دست دادن خون باشد – غیر از قاعدگی – باید منبع خونریزی را پیدا کرد و خونریزی را متوقف کرد. این ممکن است شامل جراحی باشد.
کم‌خونی‌های ناشی از کمبود ویتامین:
درمان کمبود اسید فولیک و ویتامین C شامل مکمل‌های غذایی و افزایش این مواد مغذی در رژیم غذایی است.
اگر دستگاه گوارش شما در جذب ویتامین B12 از غذایی که می خورید مشکل دارد، ممکن است نیاز به تزریق ویتامین B12 داشته باشید
کمخونی بیماری مزمن:
درمان خاصی برای این نوع کمخونی وجود ندارد. تمرکز پزشکان بر درمان بیماری زمینه‌ای است. اگر علائم شدید شد، تزریق خون یا تزریق یک هورمون مصنوعی که به طور معمول توسط کلیه‌ها تولید می‌شود (اریتروپویتین) ممکن است به تحریک تولید گلبول‌های قرمز خون و کاهش خستگی کمک کند.
کمخونی آپلاستیک:
درمان این کمخونی می‌تواند شامل تزریق خون برای افزایش سطح گلبول‌های قرمز باشد. اگر مغز استخوان شما نتواند سلول‌های خونی سالم بسازد، ممکن است نیاز به پیوند مغز استخوان داشته باشید.
کم‌خونی‌های مرتبط با بیماری مغز استخوان:
درمان این بیماری‌های مختلف می‌تواند شامل دارو، شیمی درمانی یا پیوند مغز استخوان باشد.
کم‌خونی‌های همولیتیک:
مدیریت این بیماری‌ها شامل اجتناب از داروهای مشکوک، درمان عفونت‌ها و مصرف داروهایی است که سیستم ایمنی شما را سرکوب می کنند، که می تواند به گلبول‌های قرمز خون شما حمله کند. کمخونی همولیتیک شدید به طور کلی نیاز به درمان مداوم دارد.
کمخونی داسی شکل:
درمان ممکن است شامل اکسیژن، مسکن‌ها و مایعات خوراکی و داخل وریدی برای کاهش درد و جلوگیری از عوارض باشد. پزشکان همچنین ممکن است تزریق خون، مکمل های اسید فولیک و آنتی بیوتیک‌ها را توصیه کنند. یک داروی سرطان به نام هیدروکسی اوره نیز برای درمان این عارضه استفاده می شود.
تالاسمی:
اکثر اشکال تالاسمی خفیف هستند و نیازی به درمان ندارند. اشکال شدیدتر تالاسمی عموماً به تزریق خون، مکمل‌های اسید فولیک، دارو، برداشتن طحال یا پیوند سلول‌های بنیادی خون و مغز استخوان نیاز دارند.
