هر سال روز ۲۹ اکتبر(۷ آبان) روز جهانی آگاهی از سکته مغزی است. مغز مهم‌ترین عضو بدن و کنترل کننده‌ی تمامی سیستم‌های دیگر بدن است که حفظ سلامتی آن حیاتی است. سالانه بیش از ۱۳ میلیون نفر در دنیا، دچار سکته مغزی می‌شوند و در نتیجه حدود ۵.۵ میلیون نفر می‌میرند.
سکته مغزی در حال حاضر به ابعاد همه گیر رسیده است. در سطح جهان از هر ۴ بزرگسال بالای ۲۵ سال، ۱ نفر در طول زندگی خود دچار این عارضه می‌شود. روند کنونی نشان می‌دهد که تعداد مرگ و میر سالانه بدون اقدام مناسب به ۶.۷ میلیون نفر در سال خواهد رسید.
تاثیر سکته مغزی می‌تواند کوتاه مدت و بلندمدت باشد. بسته به اینکه کدام قسمت از مغز تحت تاثیر سکته قرار بگیرد و با چه سرعتی درمان شود. بازماندگان سکته مغزی ممکن است ناتوانی‌های گسترده‌ای از جمله مشکلات حرکتی و گفتاری و همچنین تغییردر نحوه تفکر و احساس خود را تجربه کنند. دسترسی سریع به درمان باعث نجات جان افراد و بهبودی آنها می‌شود.
در این مقاله علت و علائم بروز سکته مغزی و نحوه درمان آن را توضیح داده‌ایم. همچنین انواع مختلف سکته مغزی و همچنین اقداماتی را که فرد می‌تواند برای پیشگیری از آنها انجام دهد را بررسی کرده‌ایم. با مطالعه این مقاله قادر خواهید بود که در صورت مشاهده علائم سکته مغزی، بلافاصله با آمبولانس تماس بگیرید.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که انسداد یا خونریزی رگ‌های خونی باعث قطع یا کاهش جریان خون به مغز شود. وقتی این اتفاق می‌افتد، مغز اکسیژن یا مواد مغذی کافی دریافت نمی‌کند. در نتیجه سلول‌های مغز شروع به مردن می‌کنند.
سکته مغزی یک بیماری عروق مغزی است. این به این معنی است که بر رگ‌های خونی که اکسیژن مغز را تغذیه می‌کنند، تأثیر می‌گذارد. اگر مغز اکسیژن کافی دریافت نکند، ممکن است آسیب شروع شود.
این یک وضعیت اورژانسی است. اگرچه بسیاری از سکته‌های مغزی قابل درمان هستند، اما برخی از آنها می‌توانند منجر به ناتوانی یا حتی مرگ شوند.
انواع سکته مغزی
سکته‌های مغزی ناشی از لخته شدن خون:
این سکته زمانی ااتفاق می‌افتد که یک لخته مانع از حرکت خون از طریق عروق مغز یا گردن می‌شود. اکثر سکته‌ها، یعنی چیزی در حدود ۸۰ تا ۹۰ %، از این نوع هستند. پزشکان به این سکته‌های مغزی “ایسکمیک” می‌گویند.
برخی از لخته‌ها در داخل رگ خونی تشکیل می‌شوند. این لخته‌ها در جای خود باقی می‌مانند و جریان خون را در مغز مسدود می‌کنند. پزشکان آن را “ترومبوز مغزی” می‌نامند. علل ترومبوز معمولاً کلسترول بالا و تنگ یا سفت شدن شریان‌هایی است که خون را در سراسر بدن پمپاژ می‌کنند.
سکته مغزی همچنین می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که لخته‌ای در قسمت دیگری از بدن شما ایجاد شود، معمولاً در قلب یا بالای قفسه سینه و گردن و از طریق جریان خون به سمت بالا حرکت کند تا زمانی که جریان خون به مغز شما را مسدود کند. این یک “آمبولی مغزی” است.
حمله ایسکمیک گذرا یا TIA:
گاهی اوقات، یک لخته به خودی خود حل یا از جای خود خارج می‌شود. این یک حمله ایسکمیک گذرا یا TIA است. اگرچه TIA ها به طور دائمی به مغز آسیب نمی‌رسانند، شما نمی‌توانید تشخیص دهید که آیا TIA در حال وقوع است یا خیر، بنابراین باید در صورت مشاهده اولین علائم با ۱۱۵ تماس بگیرید. هرگز منتظر نمانید تا ببینید آیا آنها از بین می‌روند یا نه، زیرا ممکن است برای کمک به درمان‌ها خیلی دیر شود.
TIA یا سکته ناقص، همچنین می‌تواند به این معنی باشد که شما در معرض خطر سکته کامل در آینده هستید.
سکته‌های مغزی ناشی از خونریزی
این سکته، به دلیل خونریزی در مغز اتفاق می‌افتد. این سکته‌های “هموراژیک” کمتر از نوع ایسکمیک شایع هستند، اما می‌توانند شدیدتر و کشنده‌تر باشند.
بیشتر اوقات سکته هموراژیک، پس از ترکیدن آنوریسم – یک نقطه نازک یا ضعیف شده در شریان که از فشار باد کرده است – رخ می‌دهد. گاهی اوقات، دیواره شریان به مرور زمان در اثر پلاک چربی شکننده می‌شود و سپس باز می‌شود.
علائم سکته مغزی چه مواردی هستند؟
اگر حدس می‌زنید که شما یا کسی که با او هستید سکته کرده است، به زمان شروع علائم توجه ویژه‌ای داشته باشید. برخی از گزینه‌های درمانی زمانی موثرتر هستند که بلافاصله پس از شروع سکته مغزی آغاز شوند.
علائم و نشانه های این بیماری عبارتند از:
- مشکل در صحبت کردن و درک آنچه دیگران می‌گویند: ممکن است دچار سردرگمی شوید، کلمات خود را نادرست بیان کنید و یا در درک گفتار مشکل داشته باشید.
- فلج یا بی حسی صورت، بازو یا پا: ممکن است دچار بی حسی، ضعف یا فلج ناگهانی در صورت، بازو یا پا شوید. این اغلب فقط یک طرف بدن شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. سعی کنید همزمان هر دو دست خود را بالای سر ببرید. اگر یک دست شروع به افتادن کند، ممکن است دچار سکته شده باشید. همچنین زمانی که می‌خواهید لبخند بزنید، ممکن است یک طرف دهان شما آویزان شود.
- مشکلات بینایی در یک یا هر دو چشم: ممکن است به طور ناگهانی در یک یا هر دو چشم تاری یا سیاهی بینایی داشته باشید یا ممکن است دچار دو بینی شوید.
- سردرد: سردرد ناگهانی و شدید، که ممکن است با استفراغ، سرگیجه یا تغییر هوشیاری همراه باشد، ممکن است نشان دهنده سکته مغزی باشد.
- مشکل در راه رفتن: ممکن است زمین بخورید یا تعادل خود را از دست بدهید. همچنین ممکن است سرگیجه ناگهانی داشته باشید و یا هماهنگی بدن را از دست بدهید.
چه زمانی باید با اورژانس تماس گرفت؟
در صورت مشاهده علائم یا نشانه‌های سکته مغزی، حتی اگر به نظر می‌رسد که می‌آیند و می‌روند یا به طور کامل ناپدید می‌شوند، فورا با اورژانس تماس بگیرید. به واژه‌ی “BE FAST” فکر کنید و اقدامات زیر را انجام دهید:
- از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا یک طرف صورت آویزان می‌شود؟
- از او بخواهید هر دو دست خود را بالا بیاورد. آیا یک دست به سمت پایین حرکت می‌کند؟ یا اینکه یک دست قادر به بلند شدن نیست؟
- بخواهید تا فرد مورد نظر یک عبارت ساده را تکرار کند. آیا صحبت‌های او مبهم یا عجیب است؟
زمان. اگر هر یک از این علائم را مشاهده کردید، فورا با شماره 115 تماس بگیرید. منتظر نمانید تا ببینید آیا علائم متوقف می‌شوند یا خیر. هر ثانیه مهم است زیرا با گذشت زمان، احتمال آسیب و ناتوانی مغزی بیشتر می‌شود.
عوامل خطر
موارد زیادی می‌توانند خطر این عارضه را افزایش دهند. ریسک فاکتورهای سکته مغزی عبارتند از:
- اضافه وزن یا چاق بودن
- عدم تحرک بدنی
- مصرف یا زیاده روی در الکل
- استفاده از داروهای غیرقانونی مانند کوکائین و مت آمفتامین
- فشار خون بالا
- سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض دود دست دوم
- کلسترول بالا
- دیابت
- آپنه انسدادی خواب
- بیماری های قلبی عروقی، از جمله نارسایی قلبی، نقص قلبی، عفونت قلبی یا ریتم غیر طبیعی قلب، مانند فیبریلاسیون دهلیزی
- سابقه شخصی یا خانوادگی سکته مغزی، حمله قلبی یا حمله ایسکمیک گذرا
- ابتلا به کووید ۱۹
سایر عوامل مرتبط با خطر سکته مغزی عبارتند از:
سن: افراد ۵۵ ساله یا بالاتر نسبت به افراد جوان در معرض خطر بیشتری هستند.
جنسیت: مردان بیشتر از زنان در معرض خطر هستند. زنان معمولاً در هنگام سکته مغزی مسن‌تر هستند و احتمال مرگ آنها در اثر سکته بیشتر از مردان است.
هورمون‌ها: استفاده از قرص‌های ضد بارداری یا هورمون درمانی که شامل استروژن است، خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهد.
عوارض پس از سکته مغزی
سکته مغزی گاهی اوقات می‌تواند باعث ناتوانی‌های موقت یا دائمی شود، بسته به مدت زمانی که مغز جریان خون ندارد و قسمتی که تحت تأثیر قرار دارد، عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فلج یا از دست دادن حرکت عضلات: ممکن است در یک طرف بدن خود فلج شوید یا کنترل برخی از ماهیچه‌ها مانند عضلات یک طرف صورت یا یک بازو را از دست بدهید.
- مشکل در صحبت کردن یا بلعیدن: این عارضه ممکن است بر کنترل ماهیچه‌های دهان و گلو تأثیر بگذارد و در صحبت کردن، قورت دادن یا غذا خوردن برای شما دشوار باشد. همچنین ممکن است در زبان، از جمله صحبت کردن یا درک گفتار، خواندن یا نوشتن مشکل داشته باشید.
- از دست دادن حافظه یا مشکلات تفکر: بسیاری از افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، کمی حافظه خود را از دست می‌دهند. دیگران ممکن است در فکر کردن، استدلال کردن، قضاوت کردن و درک مفاهیم مشکل داشته باشند.
- مشکلات عاطفی: افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند ممکن است در کنترل احساسات خود مشکل بیشتری داشته باشند یا ممکن است دچار افسردگی شوند.
- درد: بی حسی، درد یا سایر احساسات غیرمعمول ممکن است در قسمت‌هایی از بدن که تحت تاثیر سکته قرار گرفته‌اند، رخ دهد. به عنوان مثال، اگر این بیماری، باعث از دست دادن احساس در بازوی چپ شود، ممکن است احساس سوزن سوزن شدن ناراحت کننده‌ای در آن بازو ایجاد شود.
- تغییر در رفتار و توانایی مراقبت از خود: افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند ممکن است گوشه‌گیرتر شوند. آنها ممکن است برای نظافت و کارهای روزانه به کمک نیاز داشته باشند.
تشخیص سکته مغزی
به محض اینکه به بیمارستان رسیدید، همه چیز به سرعت پیش می‌رود، زیرا تیم اورژانس سعی می‌کند نوع سکته مغزی شما را تعیین کند. این بدان معناست که به زودی پس از ورود، سی تی اسکن یا آزمایش تصویربرداری دیگری خواهید داشت. پزشکان همچنین باید سایر علل احتمالی علائم شما مانند تومور مغزی یا واکنش دارویی را رد کنند.
درمان
درمان سکته مغزی بستگی به نوع آن دارد. از جمله اینکه کدام قسمت از مغز تحت تأثیر قرار دارد و علت آن چیست.
این بیماری معمولا با تزریق دارو درمان می‌شود. این شامل داروهایی برای جلوگیری و حل کردن لخته های خون، کاهش فشار خون و کاهش سطح کلسترول است.
در برخی موارد، ممکن است برای رفع لخته‌های خون نیاز به اقداماتی باشد. همچنین ممکن است برای درمان تورم و کاهش خطر خونریزی بیشتر نیاز به جراحی باشد، البته اگر این مورد علت سکته مغزی شما باشد.
بهبودی و توانبخشی
پس از درمان اورژانسی، حداقل به مدت یک روز تحت نظارت دقیق قرار خواهید گرفت. پس از آن، مراقبت پس از درمان، بر کمک به بهبود عملکرد تا حد امکان و بازگشت به زندگی عادی، متمرکز است. تاثیر سکته مغزی به ناحیه درگیر و میزان بافت آسیب دیده، بستگی دارد.
اگر سکته مغزی سمت راست مغز شما را تحت تاثیر قرار دهد، حرکت و احساس در سمت چپ بدن شما ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد. اگر عارضه شما به بافت مغز در سمت چپ آسیب وارد کند، حرکت و احساس سمت راست بدن شما ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد. آسیب مغزی در سمت چپ مغز شما ممکن است باعث اختلالات گفتاری و زبانی شود.
توانبخشی گاهی قبل از ترک بیمارستان شروع می‌شود. بسته به شرایط فرد، تیم درمانی شامل متخصص مغز و اعصاب، پزشک توانبخشی(فیزیاتر)، پرستار توانبخشی، متخصص تغذیه، فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، گفتار درمانگر، مددکار اجتماعی، روانشناس یا روانپزشک خواهد بود.
پیشگیری از سکته مغزی
شما می‌توانید به طور قابل توجهی خطر ابتلا به این عارضه را کاهش دهید، انجام اقدامات زیر به شما کمک خواهد کرد:
- رژیم غذایی سالم و متنوع
- انجام ورزش منظم
- عدم زیاده روی در مصرف الکل
- سیگار نکشیدن
- اگر شرایطی دارید که خطر سکته را در شما افزایش می‌دهد، مهم است که آن را به طور موثر مدیریت کنید. به عنوان مثال، مصرف دارویی که پزشک برای کاهش فشار خون بالا یا سطح کلسترول، برای شما تجویز کرده است.
اگر در گذشته سکته ناقص یا TIA داشته‌اید، این اقدامات اهمیت ویژه‌ای دارند زیرا خطر ابتلا به این عارضه به شدت افزایش می یابد.
سکته مغزی – در خانه نمانید
شواهد نشان می‌دهد که عفونت کووید ۱۹ خطر سکته مغزی را در افراد افزایش می‌دهد. این مورد حتی برای افراد جوان‌تر و کسانی که هیچ فاکتور خطر دیگری برای سکته ندارند نیز صادق است.
بیمارستان‌ها و تیم‌های مراقبت‌های بهداشتی در سراسر جهان سخت کار کرده‌اند تا روش‌های درمانی سکته مغزی را اجرا کنند و خطر ابتلا به عفونت در بیمارستان را کاهش دهد. دانستن علائم این بیماری و جستجوی درمان‌های پزشکی اورژانسی در حال حاضر، مهم‌تر از هر زمان دیگری است، به همین دلیل است که پزشکان و بیماران مبتلا در سراسر جهان با هم متحد شده‌اند تا پیام #سکته_مغزی_در_خانه_نمانید را به سراسر جهان برسانند.
